Lieve mama, zo vredig ben je nu.

Wakend bij je stille lichaam denk ik aan al die tijden dat ik naast je zat en meeleed als ik jou zag lijden.

Vaak was ik radeloos en bang, ik kon het niet verdragen. Soms zei je zachtjes: "Huil maar". Dan vonden we elkaar en klaagden onze grote nood in eindeloos vragen.

Jij was zo dapper en zo sterk, soms werd het je te machtig, dan zei je: "Ik kan dit lijden niet meer dragen, laat mij nu menswaardig gaan."

Dan pakte ik je hand, jij keek mij aan en in mijn ogen zag je, dat ik je nog niet laten kon en zachtjes zei je "'t valt wel mee", en weer een lange nacht lag je en leed en wachtte, totdat ook ik kon zeggen "'t is goed lieve mama, ik kan je laten gaan, ik wil niet dat je langer wacht, ik heb er vrede mee, ga maar."

Rust zacht.

Lieve oma,

Daar staan we dan. Ik wist natuurlijk dat deze dag vroeg of laat zou komen, maar op één of andere manier was je al onsterfelijk toen je nog leefde. Ik ben erg blij dat ik terug heb kunnen komen om je samen te kunnen zijn tijdens je laatste week, en hoe gek het ook klinkt, eigenlijk kan ik me geen betere manier bedenken om afscheid te nemen, met zoveel tijd om vragen te stellen, herinneringen op te halen, en voor je te zorgen. Maar dat was alleen maar zo omdat je er zelf zo klaar voor was, en zo naar uitkeek.

Je was een bijzonder mens, ik denk dat iedereen het daarover eens is. Zeer eigenwijs, zeer onafhankelijk, en met een ijzeren discipline en routine die ik mij nog herinner van onze logeerpartijtjes. Ik kwam graag bij je logeren, hield van de rust en routine in dat huis in 't Harde naast het bos. Op tijd opstaan, ontbijten met geroosterd zuurdesembrood met Mon Chou of pure hagelslag die vaak al tijden over de houdbaarheidsdatum was, koffie, en dan de dag vullen met puzzels, schilderen, naar de radio luisteren, spelletjes, televisie, en natuurlijk op gezette tijdstippen wandelen met de hond, en een paar keer per week naar het zwembad. We konden urenlang ons eigen ding doen en toch samen zijn. 's Avonds speelden we Rummikub of keken we televisie. Je was gek op Indiana Jones films maar wilde niet dat ik blootgesteld werd aan geweld, dus spoelde je gewelddadige stukken door, tot mijn hevige protest. Een andere favoriet was de hondenshow van Martin Gaus, en eigenlijk elk programma over honden. Als ze een ziekte besproken hadden, zag ik daarna altijd de symptomen bij Evie, tot je grote schrik. Natuurlijk was er niets aan de hand.

Je vond het heerlijk om naar de vogeltjes te kijken in de tuin. Je zorgde altijd dat ze iets te eten hadden; vooral in de winter werd er uitgebreid voedsel voorzien. Ik herinner me nog de collectie nootjes en vet die je in de bomen hing, het liefst voor het raam zodat we konden meegenieten. We voerden ook kleine hoeveelheden suiker aan de mieren, en zagen ze alle korreltjes één voor één oppakken en hun holletje binnendragen. We fantaseerden over hoe die mieren een grote feestmaaltijd zouden organiseren met alle suiker die ze die dag hadden binnengehaald, hoe ze een grote lange tafel zouden neerzetten en dat elk miertje een bordje met een suikerkorrel voorgezet zou krijgen. Ik weet nog dat ik de slappe lach kreeg toen je suggereerde dat de mieren zoveel aten dat ze allemaal collectief stonden over te geven in mieren-wc'tjes. Dat beeld is nooit meer uit mijn herinnering verdwenen.

Ik had destijds geen idee over hoe roerig je leven eigenlijk was geweest. Daar sta je als kind eigenlijk niet bij stil. De laatste jaren en vooral de laatste weken heb je ons gelukkig erg veel verteld, en ik ben blij dat ik nog zoveel te weten ben gekomen. Ik vind het nog steeds onwerkelijk dat je er niet meer bent, maar zoals je zelf zei: ik besta helemaal niet, je bent geen persoon, je bent altijd al eeuwig. De vrede die je met het einde had, wat dus geen einde was voor jou, zal mij veel troost bieden.

Ik stel wel eens onverwacht en uit het niets de vraag aan mensen: "Ben je gelukkig?" Ik ben dan benieuwd naar de reactie. Het is een perfecte vraag voor iemand die je net kent, en voor mensen die je al je hele leven kent.

Geluk kent vele vormen. Geluk op werk, geluk thuis alleen of met iemand. Maar gelukkig zijn, dat willen we allemaal. Niet rijk, beroemd of populair, nee, uiteindelijk willen we allemaal maar één ding, gelukkig zijn.

Kunst maakte jou gelukkig. Om zo je gevoelens en talent vorm te kunnen geven, dat moet heerlijk zijn geweest. Zelfs toen het lichaam niet meer meewerkte en jou bijna het zicht ontnam, weerhield het je er niet van om door te gaan. Geweldig.

De liefde voor dieren maakte jou ook gelukkig. De liefde voor honden die ik nu heb, begon misschien wel bij jou thuis. Ik kan me nog zo goed herinneren dat ik met Evie door het mooie bos in 't Harde liep.

Je eigen geluk maken en je eigen weg kiezen, daar heb jij altijd veel waarde aan gehecht. En tot op de laatste dag deed jij precies wat jij wou. Een voorbeeld voor hoe ik mijn leven graag wil leiden.

Met trots vertel ik mensen over mijn oma, de kunstenares. Ik laat graag al het mooi werk zien wat je in al die jaren hebt gemaakt.

Lieve oma, ik heb het geluk gehad om, ondanks de afstand, nog een keer met je te kunnen praten voor je aan je laatste reis begon. En juist toen, nog voor ik iets tegen je kon zeggen en uit het niks, zoals ik dat zo vaak bij anderen heb gedaan, vroeg je me met een glimlach op je gezicht juist die ene vraag.

"Ben je gelukkig?"